Fabula I.
De gallo et margarita
Dum rigido fodit ore, dum queritat escam
Dum stupet inventa jaspide gallus, ait:
Res vili preciosa loco, mirique decoris
Hac in sorde jaces, nil mihi messis habes.
Si tibi nunc esset, qui debuit esse repertor,
Quem fimus sepelit viveret arte nitor.
Nec tibi convenio, nec tu mihi, nec tibi prosum,
Nec mihi tu prodes, plus amo cara minus.
Tu gallo stolidum, tu iaspide dona sophye
Pulcra notes; stolido nil placet illa seges.
Fabula II.
De lupo et agno
Est lupus, est agnus, sitit hic, sitit et ¡lle, fluenti
Limite non equo querit uterque viam.
In summo bibit amne lupus, bibit agnus in ymo.
Hunc timor impugnat, movente verba lupo:
Rupisti potumque mihi rivique decorem.
Agnus utrumque negat se ratione tuens:
Nec tibi nec rivo nocui, nam prona supremum
Nescit iter, nec adhuc unda nitore caret.
Sic iterum tonat ore lupus: Mihi damna minaris?
Non minor, agnus ait. Cui lupus: Ymo facis.
Fecit idem tuus ante pater, sex mensibus actis.
Cum bene patrizes, crimine patris obis.
Agnus ad hec: Tanto non tempore vixi. Predo
Hic tonat: An loqueris furcifer? huncque vorat.
Sic nocet innocuo nocuus, causamque nocendi
Invenit; hii regnant qualibet urbe lupi.
Fabula III.
De mure, de rana
et de milvo
Muris iter rumpente lacu venit obviam muri
Rana loquax, et opem pacta nocere cupit.
Omne genus pestis superat mens dissona verbis,
Cum sentes animi florida lingua polit.
Rana sibi murem filo confederat, audet
Nectere fune pedem, rumpere fraude fidem.
Pes cogit ergo pedem, sed mens a mente recedit.
Ambo natant, trahitur ille, sed illa trabit.
Mergitur ut secum murem demergat, amico
Naufragium faciens naufragat ipsa fidem.
Rana studet mergi, sed mus emergit et obstat
Naufragio; vires suggerit ipse timor.
Milvus adest miseruinque truci capit ungue duellum
Hic iacet, ambo iacent, viscera rupta fluunt.
Sic pereant, qui se prodesse fatentur et obsunt;
Discat in auctorem pena redire suum.
Fabula IV.
De cane et ove
In causam canis urget ovem, sedet arbiter, audit,
Reddat ovis panem, vult canis, illa negat.
Pro cane stat milvus, stat vultur, stat lupus, instant,
Panem quem pepegit reddere, reddat ovis.
Reddere non debet, nec habet quem reddere possit,
Et tamen ut reddat, arbiter instat ovi.
Ergo suum, licet instet hyems, prevendit amictum,
Et boream patitur vellere nuda suo.
Sepe fidem falso mendicat inertia teste,
Sepe solet pietas criminis arte capi.
Fabula V.
De cane et frusto
carnis
Nat canis, in ore gerit carnem, caro porrigit umbram.
Umbra coheret aquis, has canis urgit aquas.
Spem carnis plus carne cupit, plus fenore signum
Fenoris; os aperit, sic caro spesque perit.
Non igitur debent pro vanis certa relinqui,
Non sua si quis amat, mox caret ipse suis.
Fabula VI.
De leone, vacca,
capra et ove
Ut ratione pari fortune munera summat,
Sumit fedus ovis, capra, iuvenca, leo.
Cervus adest, rapiunt cervum. Leo ait: Heres
Prime partis ero, nam mihi primus honor.
Et mihi defendit partem vis prima secundam,
Et mihi dat maior tercia iura labor.
Et pars quarts meum, ni sit mea, rumpit amorem.
Publica solus habet fortior yma premens.
Ne fortem societ fragilis vult pagina presens,
Nam fragili fidus nescit esse potens.
Fabula VII.
De fure malo et sole
Femina dum nubit furi, vicinia gaudet,
Vir bonus et prudens talia verba monet:
Sol pepegit sponsum, Iovis aurem terra querelis
Pertulk et causam, cur foret egra, dedit.
Sole premor solo, quid erit, si creverit alter,
Quid patiar, quid aget tanta caloris hyems?
Hic prohibet sermo letum prebere favorem,
Qui mala sectantur vel male facta parant.
Fabula VIII.
De lupo et grus
Arta lupum cruciat via gutturis osse retento,
Mendicat medicum multam daturus opem.
Grus promissa petit de faucibus osse refulso,
Cui lupus: En vivis munere tuta meo.
Nonne tuum potui morsu abscindere collum?
Ergo tibi munus sit tua vita meum.
Nil prodest prodesse malis, mens prava malorum
Immemor accepti non timet esse boni.
Fabula IX.
De duobus canibus
De partu querulam, verborum nectare plenam
Pro cane mota canis suscepit ede canem.
Hec abit, illa manet, hec cursitat, illa quiescit.
Huic tamen a partu rumpitur illa quies.
Illa redit reddique sibi sua iura precatur,
Obserat hec aurem, non minus aure domum.
Plus prece posse minas putat, hec plus bella duabus,
Nescit posse minas plus prece, bella minis.
Cum dolor hanc armat, plus matrem filius armat;
Cedit sola gregi, causaque iusta perit.
Non satis est tutum mellitis credere verbis,
Ex hoc melle solet pestis amara sequi.
Fabula X.
De homine et serpente
Dum nive candet humus, glacies dum sopit aquarum
Cursus, in colubrum turbida sevit hyems.
Hunc vidit, hunc reficit hominis dementia, ventum
Temperat huic tecto, temperat igne gelu.
Ver redit, imber abit, estas cum sole calescit,
Sic importunus fit magis atque magis.
Ore serit virus coluber, sic toxicat edem.
Hospes ait colubro: Non rediturus abi.
Non exit coluber nec vult exire, sed heret,
Amplectensque virum sibila dira movet.
Reddere gaudet homo nequam pro melle venenum,
Pro fructu penam, pro pietate dolum.
Fabula XI.
De asino et apro
Audet asellus aprum risu temptare protervo,
Audet iners forti dicere: Frater, ave.
Vibrat aper pro voce caput, nam verba superbit
Reddere, sed dentem vix tenet ira trucem.
Sus tamen ista movet, vilem dens nobilis escam
Sprevit, desidia tutus es ipse tua.
Non debet stolidus ledi prudentia risu,
Nec stolidus doctum debet adire iocis.
Fabula XII.
De duobus muribus
Rusticus urbanum mus murem suscipit, ede
Comedat ut secum, mensaque mente minor.
In tenui mensa satis est in mensa voluntas,
Nobilitat viles mens generosa dapes.
Facto fine cibis, urbanum rusticus adit,
Urbani socius tendit ad urbis opes.
Ecce penu subeunt, inservit amicus amico,
Invigilant mense, fercula mensa gerit.
Emendat conditque cibos dementia vultus,
Convivam satiat plus dape frontis honor.
Ecce sere clavis immurmurat, ostia latrant,
Ambo timent, fugiunt ambo, nec ambo latent.
Hic latet, hic tenebras cursu mendicat incepto,
Assumitur muro reptile muris onus.
Blanda penu clauso parcit fortuna timenti,
Ille tamen febrit, teste tremore timet.
Exit qui latuit, timidum solatur amicum:
Gaude, carpe cibos, hec sapit esca favum.
Fatur qui timuit, latet hoc sub melle venenum.
Fellitumque metu non puto esse bonum.
Quam timor obnubit, non est sincera voluptas,
Non est solicito dulcis in ore favus.
Rodere malo fabam, quam cura perpeti rodi,
Degenerare cibos cura diurna facit.
His opibus gaude, qui gaudes turbine mentis,
Pauperiem ditat pax opulenta mihi.
Hec bona solus habe, que sunt tibi dulcia soli,
Dat pretium dapibus vita quieta meis.
Finit verba, redit, preponit tuta timendis,
Et qui summa timent, tutius yma petunt.
Pauperies si leta venit, tutissima res est.
Tristior immensas pauperat usus opes.
Fabula XIII.
De aquila et vulpe
Dum vulpes aquilam pro rapta prole perungit
Melle precum, predam reddere nescit avis.
Preda gemit nidique cibus timet esse gulosi,
Sed redimit natos utilis arte parens.
Arboreum zonat stipulis et vimine truncum,
In stipulam docto porrigit ore facem.
In pullos aquile consurgit copta fumi.
Hanc tamen ut vulpem provida placat avis.
Non igitur studeat, quis maior obesse minori,
Cum bene maiori possit obesse minor.
Fabula XIV.
De aquila
testudine et corvo
Pes aquile preda testudinis acra scindit,
Hanc sua concha tegit, cornua longa latent.
Hoc monitu cornix aquilam premunit ineptum:
Fers onus, hoc fiet utile, crede mihi.
Quod geris in concha, cibus est, tibi surripit illum
Concha cibum. Concham frange, cibusque cadet.
Ut concham lanies, pro viribus utere sensu.
Hanc si celsa cadet, saxea frangit humus.
Ad volucris monitus testudo fertur ad astra
Inde cadens fracta fit cibus arte mea.
Ingenium vires superat, prudentia summa
Credere prudenti, lingua ministra necis.
De se stultus homo subversus turbine lingue
Corruit et fortes ista procella rapit.
Fabula XV.
De corvo et vulpe
Vulpe gerente famem, corvum gerit arbor, et escam
Ore gerit corvus vulpe loquente silet:
Corve, decore nites, cignum candore parentas.
Si cantu placeas, plus ave quaque places.
Credit avis, pictaque placent preludia lingue.
Dum canit, ut placeat, caseus ore cadit.
Hoc fruitur vulpes, insurgunt tedia corvo.
Asperat in modico damna dolore pudor.
Fellitum patitur risum, quem mellit inanis
Gloria; vera parit tedia falsus honor.
Fabula XVI.
De leone, apro,
thauro et asino
Irretit miserum gravitas annosa leonem,
Inglaciat corpus corque senile gelu.
Instat aper, pensat veteri pro vulnere vulnus,
Frontis eum telo taurus utroque fodit,
Sevit asellus iners et frontem calce sigillat.
Hec solo gemitu vindicat acta leo.
Omnia que vici, me vincunt, heu, dormit
Vis mea, dormit honor, dormit honoris opus.
Cui nocui, nocet ille mihi, multisque peperci,
Que mihi non parcunt, pro pietate nocent.
Hune timeat casum, qui se non fulcit amicis,
Nec dare vult felix, quam miser optat opem.
Fabula XVII.
De asino et catello
Murmuris et cande studio testatur amorem,
Nunc lingua catulus, nunc pede calcat herum.
Gaudet herus comitque canem comitemque ciborum
Efficit, alludit turba ministra cani.
Arte pari similesque eibos, similemque favorem
Lucrari cupiens inquit asellus iners:
Me catulo prefert vite vigor, utile tergum,
Nec placeo fruetu, sed placet ille ioco.
Ludam, ludo places. Sic ludit tempore viso
Ut ludo placeat, ludit et instat hero.
Blandiri putat ore tonans humerosque priorum
Pressit mole pedum, se putat esse pium.
Clamat herus, vult clamor opem, subit ordo clientum,
Multa domat multo verbere clave reum.
Quod natura negat, nemo faciliter audet,
Displicet imprudens, ande placere putat.
Fabula XVIII.
De leone et mure
Frigida sopito blanditur silva leoni.
Cursitat hie murum ludere prompta cohors
Pressus mure leo murem rapit, ungue precatur,
Ule precem librat, subiacet ira preci.
Hie tamen ante movet animo: Quid mure perempto
Laudis emam? summo vincere parva pudet.
Si nece devincat murem leo, nonne leoni
Dedecus et muri ceperit esse decus?
Si vincat minimum summus, sie vincere vinci est.
Vincere posse decet, vincere crimen habet.
Si tamen hoc decus est et laus sie vincere, laus est
Et decus hoc minimo fiet ab hoste minus
De precio victi pendet victoria; victor
Tantus erit, victi gloria quanta fuit.
Mus abit et grates reddit, si reddere posset,
Spondet opem, solus fit mora parva dies.
Nam leo rethe subit nec potest viribus uti,
Sed prodest querulo murmure damna loqui,
Mus redit, hune reperit, cernit loca, vincla rodit,
Hac ope pensat opem, sic leo tutus abit.
Rem potuit tantam minimi prudentia dentis,
Cui leo dans veniam se dedit ipse sibi.
Tu qui summa potes, non despice parva potentem,
Nam prodesse potest si quis obesse nequit.
Fabula XIX.
De milvo infirmo et
matre
Morbi mole iacet milvus matremque precatur,
Ut superis pro se det sacra detque preces.
Mater ait: Mi nate, deos et sacra deorum
Turbasti, recolunt impia facta dei,
Criminis ultores pensant pro crimine penam,
Dum sacra turbares, pena emenda fuit.
Te cogit timor esse pium, te pena fidelem,
Hic timor, hec pietas cum nece sera venit,
Qui maculat vitam, sacras cur incolit aras?
Quem sua facta premunt, cur aliena levat?
Fabula XX.
De hyrundine et
ceteris avibus
Ut linum pariat lini de semine, linum
Nutrit humus sed aves tangit hyrundo metu.
Hec ait: Hoc semen nobis mala damna minatur,
Vellite pro nostris semina sparsa malis.
Turba fugit sanos monitus vanosque timores
Arguit. Exit humum semen et herba viret.
Kursus hyrundo monet instare pericula, rident
Rursus aves; homines placat hyrundo sibi.
Cumque viris habitans cantu placatur amico,
Nam provisa minus ledere tela solent.
Iam metitur linum, iam fiunt retia, iam vir
Fallit aves, iam se conscia culpat avis.
Utile consilium qui spernit, inutile summit,
Qui minus est tutus, retia iure subit.
|
